شهامتِ هیچ ­چیز نبودن | نقاشی‌های بردیا حیدری

گمان می‌­کنم که آن­چه ما را وامی‌­دارد هنوز نقاشی کنیم ــ‌یعنی روی سطح رنگ بمالیم‌ــ اُمیدی ناموجّه، ولی هنوز پابرجاست به این که شاید از این راه، پیچیدگیِ وازننده­‌ی زندگی و روانمان بر روی سطح سامان و آرام یابد. غافل از این­که با هر کوشش در این راه، خود را در محاصره‌­ی دیودیسی‌­هایی صد بار دل­‌آشوب‌­تر از زندگیِ روزمره و جهانِ امورِ واقع خواهیم یافت. ولی آیا از این محاصره پا پس خواهیم کشید؟ آیا راهِ آمده را بازخواهیم گشت؟ نه؛ بلکه با موی راست ­شده و تنِ یخ‌­کرده، با قلبِ پرتپش و سرِ به ­دَوَران ­افتاده به دلِ تشویش خواهیم زد. تازه آن ­هنگام است که نکته­‌ای باز هراس‌­آورتر ــ‌تاریک­ترین راز‌ــ آرام ­آرام برایمان روشن می‌­شود: مبادا آن انگیزشِ مبهمی که در آغاز ما را به حرکت انداخته بود، همانی که به پندارِ ما میل به سامان­دهی و آرامش می‌­آمد، در هسته و حقیقتِ خود میلی رام‌­ناپذیر به خُردشدگی و دیوخویی بوده باشد؟ شاید آری و شاید نه.

در حقیقت، بیش­تر گرایش دارم – و همه‌­ی جهد و آرزویم در این راه است – که بگویم «نه». ولی نمی‌­دانم این «نه» را چگونه باید گفت که باز به صورت‌بندی­‌ای زُهدفروشانه از آموزه‌­ی نخ­‌نمای «وحدت در کثرت» بدل نشود. پس تا­جای ­ممکن همان­گونه می­‌گویم که عمل می­‌کنم؛ هنگامی ­که رنگ زیرِ دست می­‌آید و روی پالِت ساخته می‌­شود، و حتی درست در لحظه­‌ی به کار گرفته شدن، میانجی‌­ای اثیری برای بازنمودنِ شیءها نیست، بلکه شیئی است در میانِ شیء­های دیگر، با این تفاوت که از قابلیتِ مالانده شدن بر روی سطح برخوردار است. جسمی است در کنارِ دیگر جسم‌­ها، که اکنون به‌­میانجیِ یکی از همین جسم­‌ها، یعنی جسمِ انسانیِ ما، از این­جا برمی­‌خیزد و آن­جا می­‌نشیند. پس رنگ بر روی پالت مانندِ خمیرِ نان است هنگامِ کوفته و ورزیده شدن: چیزی است در آستانه­‌ی پُرافسونِ یافتنِ ریختی نو. ولی دریغ که زود، زشتی و کژریختی نیز در همین میان رُخ خواهند نمود.

اگر بپذیریم که خمیرمایه‌­ی روانِ ما که همه­‌ی جهان را عمل می‌­آوَرَد، هنگامِ آفرینشِ هنری دوچندان کارساز است، آن­گاه جای شگفتی نخواهد بود اگر دیودیسی‌های هنر از دیودیسی­‌های جهان مشوّش‌­کننده­‌تر و تودر­تو تر باشند. خمیرِ زندگی، با همه‌­ی رنگ­ها و خط­‌ها، در دستِ نقاش حباب­ حباب می­‌ترکد و وامی­‌رود. چه درمانده است او! چه توانِ خُردکننده‌­ای تنها برای انباشتنِ این همه آشفتگی و پیچیدگی روی یک سطحِ کران­مند لازم است؛ چه رسد برای آفریدنِ فُرمی فَرساخته و سرمدی… پس استتیکِ او به ­ناگزیر استتیکِ ویرانی و فروپاشیدگی خواهد بود. آیا این مایه­‌ی لذّتِ اوست؟ بله! زیرا او در ویرانیِ اثر، درماندگی و شکنندگیِ خود را بازمی‌­یابد. ولی آیا هـمین لـذّتِ ویرانی انگیزه و غایتِ کـارِ او بوده؟ نه! گواهِ این «نه» کوشـش و اشـتیـاقِ بی­آرامِ اوسـت در این راه که آفریده­‌ی ازریخت­‌افتاده‌­اش باز به نحوی، تعالی‌­یافته از چیزهای پیرامون باشد. و هست. ببینید: رنـگ از جمعِ جسم­‌ها برمی­‌خیزد و می­‌رود می­‌نشیند روی بوم؛ رنگ از میانِ گیاهان برمی­‌خیزد و می‌­شود گیاهِ نقاشی، از میانِ کانی­‌ها برمی­‌خیزد و می­‌شود صخره­‌ی نقاشی، از بدن­‌ها می­‌آید و می­‌شود گوشت و دنده‌­ی نقاشی. ولی آن­ هنگام ­که رنگ از چیزی بیـنابینِ این­‌ها برخاسـته باشد، یعنی از چیزی بی‌­نام و بیرون از توجّهِ ما، آن­گاه بر روی بوم می­‌شود هیچ­ چیزِ نقاشی­ شده.و تعالیِ نقاشی همین­ است: این که در نقاشی، ریخـت­‌ها شهـامتِ هیچ ­چیز نبودن دارند. به ­این­ ترتیب سنگ و گوشت و گیاه – هرقـدر تکه ­تکه شده و هیـولاوش، هرقدر ملتهب و لرزان – رویِ سـطحِ بوم، در مرزِ چیزی بودن و هیچ ­چیز نبودن یـک­دستی و قرار می‌یابند.

بردیا حیدری